Vijay Kudal has posted a new item, '[VijayKudal] Child Education in Gujarati by Prof. Anju'

to translate this article to Language of your choice.

બાળકને કઈ ઉંમરે શું શીખવશો?

બાળ વિશેષ – પ્રો.અંજુ
જેની માસૂમિયત પર બધું જ કુરબાન કરવાની ઇચ્છા થાય છે. જેની શરારતો પર ઓર પ્યાર ઊભરાઈ આવે છે. જી હા…! બધાં જ મા-બાપ એ જ ઇચ્છે છે કે, તેમનું બાળક ભલે ગમે તેટલી શરારત કરે,પરંતુ એ એક સારો, કામિયાબ અને નેક માનવી બને. શરારતનો મતલબ એ નહીં કે તે બદતમીજ બની જાય. તેને સારા-ખોટાના ફરકનો ખ્યાલ હોવો જોઈએ, જેથી દરેક તેને સંસ્કારી કહે અને મા-બાપનેય સંતોષ મળે કે પોતે પોતાના બાળકને સારા સંસ્કાર આપ્યા છે

એ તો આપે કેટલીયવાર સાંભળ્યું હશે કે, બાળકને ભીની માટીની જેમ કોઈપણ ઘાટમાં ઢાળી શકાય છે. આ વાત ભલે ગમે એટલી જૂની હોય, પણ છે સો ટકા સાચી. આ ઉંમરમાં બાળકોને સંસ્કાર અને શિષ્ટાચાર શીખવવા આસાન હોય છે અને જરૂરી પણ. સંસ્કાર અને શિષ્ટાચાર સંસ્કાર અને શિષ્ટાચાર આપણા જીવનની નિયમાવલી છે. જે આપણા બાળકોને ધૈર્ય અને સંયમથી રહેતાં શીખવે છે. સંસ્કારની શરૂઆત દરેક ઘરથી થવી જોઈએ. મોટા દુઃખની વાત છે કે, આજ ઘણાંખરાં લોકો સંસ્કારોને જૂનવાણી વિચાર માને છે, જ્યારે આજે બાળકોના ભવિષ્ય માટે સંસ્કાર એ કોઈ અમૃતથી ઊતરતાં નથી. શિષ્ટાચાર કેમ જરૂરી? શિક્ષણથી આપણાં બાળકો જ્ઞાની તો બને છે, પણ આપણા દ્વારા અપાયેલા શિષ્ટાચારથી તેઓ એ શીખે છે કે, તેમના જ્ઞાનનો અને તેમને મળી રહેલી પ્રતિભાનો યોગ્ય ઉપયોગ કઈ રીતે કરી શકાય. મોટેભાગે એવું કહેવાય છે કે, સંસ્કાર અને શિષ્ટાચાર બાળકોને વિચારવાન બનાવીને તેમને યોગ્ય દિશા આપે છે. મનોવૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે, આજે બાળકોને જો કોઈ ચીજની જરૂરિયાત હોય તો તે છે શિષ્ટાચાર, કેમ કે બાળકોને આજે એટલી પ્રતિભા મળી રહી છે કે,તેમને કોઈપણ પ્રકારનું જ્ઞાન આપવાની જરૂર નથી, બલકે તેમની પાસેના ઉપલબ્ધ જ્ઞાનને યોગ્ય દિશા આપવા માટે આપણે પ્રયાસ કરવાં જોઈએ. શિષ્ટાચાર શીખવો આજે ભાગદોડવાળા જીવનમાં મા-બાપને બાળક માટે પૂરતો સમય નથી મળતો, એટલા માટે હવે શિષ્ટાચાર શીખવવા માટે પુસ્તકો, વર્કશોપ્સ (સેમિનાર) અને ક્લાસીસ ઉપલબ્ધ છે. બાળકોને તેમની ઉંમર અને સમજ અનુસાર કેટલીક બાબતો શીખવવી જોઈએ અને બહેતર એ રહેશે કે, જે અભ્યાસક્રમ ન બની રહેતાં એક પ્રક્રિયા બની રહે એ જોવાવું જોઈએ. જેથી એ તેમના જીવનમાં હળી-ભળી જાય અને તેમને એ બોજ ન લાગે. ૩ થી ૬ વર્ષની ઉંમર આ ઉંમર બહુ જ નાની હોય છે, પણ શરૂઆત કરવા માટે આ સૌથી યોગ્ય સમય છે. આ ઉંમરમાં બાળક જોઈ જોઈને શીખે છે. એટલા માટે સારું એ લેખાશે કે તેમને શીખવવાને બદલે આપણે પોતે જ તેમની સામે સારો વ્યવહાર કરીએ અને સમયાંતરે તેમને એ અંગે જણાવતાં પણ રહીએ. શરૂઆતના તબક્કામાં બાળકોને શીખવવું એ થોડું મુશ્કેલ જણાશે, કેમ કે શિષ્ટાચારમાં અનુશાસન હોય છે અને બાળક તેને પસંદ કરશે નહીં, પણ તમે તમારું કર્તવ્ય ન ગુમાવશો, ધીરજથી તેમને તેનું મહત્ત્વ સમજાવો. * તેમનામાં રાત્રે જલદી સૂવાની આદત પાડો, જેથી તે સવારે જલદીથી ઊઠી શકે. * સવારે ઊઠતાંની સાથે જ તેમનામાં પોતાની પથારી સમેટી લેવાની આદત કેળવો. * તેમને હળવાં વ્યાયામ અને પ્રાણાયામ શીખવો. જેથી તેમના સ્વભાવમાં ઉગ્રતા ન આવે. તેઓ સંયમી, સ્વસ્થ અને વિવેકી બને. * દરરોજ નહાવાની આદત પડાવો. * શરીરની સ્વચ્છતા વિશે તેમને અવારનવાર જણાવતાં રહો. * સ્નાન કર્યા પછી મોટેરાંઓને પ્રણામ કરવાનું શીખવો. * તેમને દૂધ અને નાસ્તો કર્યા પછી પોતાના ગ્લાસ અને થાળી જાતે ઉઠાવીને મૂકવાની આદત પાડો. * આપના ધર્માનુસાર બાળકોમાં ધ્યાન અને પૂજાની આદત પાડો. * તેમને પોતાના આસાન કામ જેવાં કે- કપડાં પહેરવાં, ભોજન કરવું, સ્નાન કરવું, દાંત સાફ કરવાં, પુસ્તકોને વ્યવસ્થિત રાખવાં વગેરે જાતે જ કરવાં દો. જે તેમના આત્મનિર્ભર બનવાની શરૂઆત ગણાશે. * ભોજન કે નાસ્તો કરતાં પૂર્વે હાથ-મોં ધોવાની આદત પડાવો. * અન્નનો આદર કરતાં શીખવો. * મોટેરાંઓ અને ગુરુજનોનો આદર કરતાં શીખવો. * શેયરિંગની આદત કેળવો. સમાજ અને ઘરમાં કઈ રીતે હળી-મળીને રહેવું જોઈએ, ચીજવસ્તુ શેયર કરવી જોઈએ એ જણાવો, જેથી તેઓ સ્વાર્થી ન બને. * સારાં સ્વાસ્થ્ય અને સ્વચ્છ ભોજનનું મહત્ત્વ સમજાવો. * નાની-નાની વાર્તાઓ દ્વારા તેને આપણી સભ્યતાની જાણકારી આપો. * વિનમ્રતાના ફાયદા જણાવો અને અહંકાર અને ગુસ્સાથી શું નુકસાન થઈ શકે છે, એની સમજણ પણ આપો. ૭ થી ૧૨ વર્ષની ઉંમર આ ઉંમર સુધી આવતાં આવતાં બાળકોનું વ્યક્તિત્વ અને સ્વભાવ લગભગ તેમના લાલનપાલન અનુસાર ઢળાઈ ચૂક્યાં હોય છે. આ સમય શીખવાડવાનો ઓછો અને શીખવાડેલી ચીજોને દૈનિક જીવનમાં અપનાવવાનો વધુ હોય છે. * આ ઉંમરમાં બાળકો કોઈ અનુશાસનમાં બંધાવા ઇચ્છતા નથી. ઉંમરનો તકાજો એ કહે છે કે, આગળનું શિક્ષણ તેમના મિત્ર બનીને આપો. * શિષ્ટાચારના નામ પર તેમના ઉપર કોઈપણ જાતનો બોજ ન નાખો. તેમને સમજો અને પછી સમજાવો. * આપે જો નાની ઉંમરમાં જ યોગ્ય સંસ્કાર આપ્યા હશે તો તમારે હવે વધુ કાંઈ કરવાની આવશ્યકતા નથી. * સંસ્કાર એક નિરંતર ચાલનારી પ્રક્રિયા છે. જો આપના બાળકો આ પ્રક્રિયાનો એક ભાગ હોય તો આ ઉંમરમાં તેમને અલગથી કાંઈ શીખવવાની જરૂરિયાત નથી. * બાળપણથી તેમનામાં રોપેલા સંસ્કાર તેમને યોગ્ય દિશા આપશે અને સાચાં-ખોટાંના નિર્ણય લેવામાં તેમની સહાયતા કરશે. * આપના બાળકો બુરી સોબત અને બુરા આચરણથી હંમેશાં દૂર રહેશે અને એક સારા અને વિચારવાન ભવિષ્યની તરફ આગળ વધશે.